“Nunca houbo tradiçon sin mudança; se assi nun fura la tradiçon yá haberie zaparecido hai muito tiempo”,

PUB.

Ter, 02/08/2005 - 16:32


diç Mário Correia, an anterbista al Jornal Nordeste pa la fuolha Miranda: tierra, giente i lhéngua.

Mário António Pires Correia ye l criador (an Outubre de 2001) i respunsable de l Centro de Música Tradicional – Sons da Terra, cun sede an Sendin, i ourganizador (zde 2000) de l Festibal Antrecéltico de Sendin i (zde 2002) de l Festibal Antrecéltico de Vizela. Yá bai lharga la caminada zde hai 53 anhos, an que naciu na region de Porto (Praia da Granja) i que inda trai agarrada a la guapa pernúncia de la fala. Habie acabado de fazer 22 anhos quando se dou l 25 d’Abril, i nunca fui daqueilhes que pénsan que, para fazer un paíç nuobo, habie que dar cuonta de la tradiçon popular: studar i dar balor a la tradiçon fui siempre l sou modo de lhuitar pul feturo. Zanganhe-se quien cuide que bai a achar nel un romántico de la tradiçon, ambuolto an aranheiras i a cheirar a ráncio: ye un studioso pragmático, que nun se deixa ancandilar por mitos, mas cheno daqueilha pacéncia que nun ten miedo de arressaiar por carreirones sin fin, adonde las certezas nun ténen pie, antes de chegar als caminos anchos i seguros. Cumo el diç, bieno pa la Tierra de Miranda i deilha fizo la sue nuoba tierra de nacéncia, mas esse nun fui un modo de s’arrinconar i si la scuolha de l melhor piquete que el achou para mirar l mundo: ende quedórun tradiçones tan antigas que naide sabe bien de quando bénen; por ende passórun anfluéncias de outros pobos nua troca de saberes que fázen de la Tierra de Miranda ua puorta de l’alma de la houmanidade; ende arde ua frauga adonde la tradiçon se bai rojando cun nuobos lhumes i l saber de nuobos ferreiros. Mário Correia antendiu bien que la riqueza de la Tierra de Miranda nun le ben tanto de l que eilha mesma ambentou, mas de la fuorça cun que guardou ua ardança que ye de muitos pobos, de l ser capaç de poner muitos i çfrentes seclos a respirar al mesmo tiempo.
Son lhargos i frius ls eimbiernos de Miranda i las beranadas álfan a qualquiera un. Mas Mário Correia ten rejistido a la andifréncia de uns i a la guerra i a las çcunfianças doutros. El sabe que l mais de las pessonas anténden l’amportáncia de l sou trabalho sério. Eiqui queda esta antrebista cula nobidade i la fuorça de las sues eideias. An mirandés que, nun sendo la fala de Mário Correia, ye la fala de la tierra que fizo sue, i mal parecie que nun falara pa la sue giente, na fala que ye deilha.

JN - Cumo ye que ua pessona de la region de l Porto se ben a anteressar pula cultura mirandesa?
MC – You aperpus-me a mi mesmo, cumo purmeira cousa a fazer, ende pul meio de ls anhos 90 de l seclo XX, un porjeto de recuolhas musicales de la tradiçon oural de ls gueiteiros que passaba, oubrigatoriamente, pulas tierras de l Nordeste Stramuntano, anque nun purmeiro tiempo me tenga bolbido mais pa la rica region de Coimbra (subretodo por bias de star mais acerca, pus moraba ne l Porto i era menos custoso ir alhá do que a Trás de ls Montes). Quando ampecei a fazer trabalho de campo na region de la Preinada Mirandesa lhougo me dei de cuonta de que la música de ls gueiteiros tradicionales solo podie ser bien antendida i studada nua mirada mais ancha do que la de la Cultura Popular mirandesa.

JN - Un de ls tous purmeiros anteresses fui i cuntina a ser la recuolha de la música tradicional. Porque cuidas que ye tan amportante fazer essas recuolhas, se yá outros antes de ti arrecolhírun tanta cousa?
MC – La música tradicional nun ye nin nunca fui ua cousa sin mudanças, parada ne l tiempo, pus siempre demudou cunsante las trasformaçones habidas ne ls cuntestos sociales an que se fui criando. L haber habido alguien que fizo registros an cierto tiempo de maneira nanhue tira la necidade ou la outelidade de se fazéren outras recuolhas, bien al cuntrairo. Na música tradicional nun se puode falar de oureginales mas si de bariantes i, por esso, hai siempre camadas subrepuostas de ardanças culturales que ye amportante registrar i decumentar.

JN - Que recuolhas publiqueste até agora?
MC – L porjeto de recuolhas musicales de la tradiçon oural ten-se buolto subretodo pa l Norte de Pertual (anque yá hában salido registros de la region de Coimbra i até de l Alanteijo), solo por rezones práticas. Cuido que la region de Trás de ls Montes (i subretodo la de l Nordeste Stramuntano i, adrento desta, la region de l Praino Mirandés) yá stá bien decumentada, l que me dá muita proua. Las eidiçones de discos párten-se por bários scalones de la coleçon Sons da Terra: na de ls tamboriteiros yá salírun dous títalos i na de ls gueiteiros tradicionales yá salírun dezassiete; de cantares i modas tradicionales son yá quinze ls títalos salidos.

JN - Tamien tenes eiditado alguns lhibros.
MC – De lhibros, i solo ls que ténen a ber cula region de l Praino Mirandés, salírun até agora:
. Fonte de Aldeia – Um Dia na Vida de Uma Aldeia Mirandesa (Rui Lobo; lhibro de retratos);
. Raízes Musicais da Terra de Miranda (Mário Correia; cun un CD cun músicas i modas mirandesas);
. Os Doces da Tia Rosa / Ls Doces de la Tie Rosa (Carla Lobo; gastronomie mirandesa);
. Lhonas, Lindainas, Sacadielhas, Cuntas de Camino i outras Cuntas (Carlos Ferreira; cun un CD cun testos falados).
Stan prontos i dreitos para salir ls seguintes trabalhos:
. Que de Fol'Gaita Tocavam!... Contributos para a História dos Gaiteiros na Terra de Miranda (Mário Correia; tenerá dous CDs cun modas);
. Os Sons da Festa - Aspectos Musicais das Festas Populares da Terra de Miranda (Mário Correia);
. Os Toques de Sinos na Terra de Miranda (Mário Correia; cun un CD cun toques de campanas).

JN - Sei que tenes ua eideia çfrente de l que ye la tradiçon, subretodo de que esta bai mudando culs tiempos. Puodes-mos resumir las tues eideias?
MC – Nunca houbo tradiçon sin mudança; se assi nun fura, la tradiçon yá haberie zaparecido hai muito tiempo, yá nun balerie la pena falar an tradiçon. Stá inda mui spalhada l’eideia de que todo l que ten a ber cul cunceito de “mudança” stá ou puode ser liado al zaparecimeinto i muorte de la tradiçon. Nada de mais arrado, por bias de dar ua eideia de tradiçon cumo cousa que nun muda: cumo se la tradiçon nun tubira l sou própio zambolbimiento, que ye resultado de la passaige deilha duas personas pa las outras. Bendo bien, ua cierta música torna-se tradecional por bias de mudanças, de perdas i de ganhos que se stan siempre a dar.
Ye bien cierto que la palabra “mudança” trai cun eilha un cierto modo de agarrar i de meter andrento deilha eilemientos mais ou menos “stranhos”: mas nun fui esto l que se passou siempre, al lhargo de ls tiempos, cula música tradecional.
Yá bai sendo tiempo de se dezir cun toda la fuorça que nun stan ciertas nin ténen a ber cula rialidade las oupeniones que zírrran an dezir que ua cultura ye purfeita por eilha mesma i que nun hai qualquiera necidade de la mudar ou que las mudanças son ua cousa mala para todos i las migraçones trasnacionales tráien cun eilhas agonies i que ua pessona liada a outras culturas perde la sue eidentidade.
Las rezones de “mudança” son garantie de la “cuntinidade” spressiba de la música tradecional, son a modo tierra de nata, fuonte de nuoba bida i renobaçon al lhargo de ls tiempos (anque cun çfrentes andaduras). La tradiçon nun se muorre cula mudança: la música tradecional siempre s’ampuso, remoçou i aguantou al aceitar cousas “nuobas”, nun porcesso de agarrar i de antegrar que se apersenta cumo einergie de cuntinidade.

JN - Cuidas que fai falta ua eidiçon de l cancioneiro mirandés, bien ourganizado i cumpleto?
MC – L’eidiçon dun cancioneiro mirandés, bien ourganizado, mirando a las çfrentes bariantes dua moda ye, de qualquiera modo, deseable, ende cabendo las sues partituras i registros de sonido (que mais nun seia pula ampossiblidade de se ponéren an pauta las “manhas” própias de cada gueiteiro) haberie de ser, pa la música tradecional mirandesa, la purmeira cousa a fazer. Hai muita cousa arrecolhida i salida que se puode meter nesse cancioneiro i cuido que, agora mesmo, s’amponerie la criaçon dua eiquipa multideciplinar.

JN - Fala-mos de l Festibal Antrecéltico, ua de las realizaçones que ten sido mais badalhada. Porque tremineste a fazer esse festibal?
MC - Este festibal aparece por bias de you fazer parte de l’eiquipa ourganizadora i porgramadora de l Festibal Antrecéltico de l Porto antre 1990 i 1998 i por se haber antendido que l público amostrara mudanças amportantes ne ls sous gustos de las músicas folk i tradecionales de la region de l chamado Arco Atlántico. Que tenien subretodo a ber cun nun stáren cuntentos por las oubíren an salas cerradas, sin podéren beilar, sin aqueilha cumbersa de cumo quien bai de camino cul amigo i cul copo na mano, sin l campo para adubar la música, sin poder çcubrir ua tierra i la sue giente. Bendo bien, l que se passaba yá por to l’Ouropa.
Cumo nesse tiempo you andaba a fazer trabalho de campo pul Praino Mirandés, mui debrebe me dei de cunta que eiqui habie todas las cundiçones de ambiente i de peisaige para se fazer un festibal. Si era, ye berdade, un zafio mi grande, subretodo porque se aperponie que se fazira nesta berdadeira “fin de l mundo” de Pertual, adonde era mui custoso chegar.
Assi i todo, l’eideia fui bien lhaboriada i amostrou-se al son i la repuosta de las pessonas, tanto de Pertual cumo de la bezina Spanha, fui l que se biu. I la berdade ye que nós cunseguimos anscrebir un festibal folk cula grandura i l’amportáncia (nacional i anternacional) de l Festibal Antrecéltico de Sendin, percipalmente adominado puls festibales buoltos pa l rock i cousas aparecidas.

JN - Que abaluaçon fazes de ls festibales que yá houbo até agora?
MC – Se mirarmos a la repuosta siempre creciente de l público benido de las regiones que nun son stramuntanas, l’abaluaçon ye mui positiba, habendo mesmo arrepassado, a cada anho, l melhor que you habie feturado. La berdade ye que fui este público que fizo crecer l festibal, fazendo-lo dun modo purfeito a cada anho, andando cientos de quilómetros para benir a Sendin a fazer la fiesta, criando un clima mui defícele de cuntar mas mui animador de ber. Yá ls públicos de la region mirandesa i, dun modo giral, de la region stramuntana, traírun-mos ua deceçon que fui (i cuntina a ser) mui grande. Sabemos que stamos nua region cun mui grandes faltas an cultura mas custa-mos muito cuntinar a ber un zanteresse ou andifréncia tan grandes. I hai outra abaluaçon que hai que fazer, que ten a ber culs apoios anstitucionales al festibal, subretodo culas faltas que inda hai an relaçon a las cundiçones (stá para un die destes pormetido l amanho ourbanístico de l Parque de las Eiras, buolto pa las atebidades de adbertimiento, que bai a ajudar a arrepassar ua dessas falhas). Assi i todo, an giral, todo acaba por ser anquelibrado cula grande sastifaçon por ber tanta giente benida de loinge para fazer ua fiesta tan guapa, cun tanta alegrie i tanta gana!

JN - Bamos agora a falar de gaitas i gueiteiros. L que se ten feito nesse campo?
MC – L que se ten feito neste campo debe de ser antendido cumo ua soma de cousas, todas eilhas amportantes i todas decisibas pa l stado an que agora stan las gaitas i ls gueiteiros de la Tierra de Miranda. Fúrun feitos registros para arrecolher la mimória de ls repertórios para que, spalhando-la por todos ls lhados, se puoda dar balor a tan rica tradiçon cultural. Fazírun-se juntouros que amostrórun ls gueiteiros a giente doutros lhados (Rezosa an Fuonte Aldé, la Fiesta de la Gaita de Fuolhes na Pruoba, ls Ancuontros de Gueiteiros de l Praino Mirandés, l Festibal Antrecéltico de Sendin…). Aparecírun nuobos grupos de gueiteiros (cumo ls Galandun Galandaina, que fúrun ls purmeiros, i apuis ls Lenga-Lenga, antre outros), cun grandíssemas ajudas para amostrar la música mirandesa an pie de ls mais nuobos. Ampeçórun-se cursos de gueiteiros pa la mocidade (cumo ls que fúrun ourganizados pul Centro de Música Tradicional Sons da Terra i por algues associaçones culturales de la region, cumo la Caramonico, de Palaçuolo, cumo tal, i, hai mi pouco tiempo, pula Casa de la Música Mirandesa) i, an giral, ls çfrentes grupos de pouliteiros fúrun dançando por muito lhado (ponendo ls bielhos i ls nuobos gueiteiros a rodrar, l que ye eissencial pa la sue daprendizaige). Até las fiestas de cada lhugar passórun a cuntar cun mardomies que cada beç míran mais a abibar las tradiçones gueiteiras, an muito caso yá perdidas. Quier dezir, ua dinámica mi fuorte i cun ajudas de muita giente (i un riu solo ye grande porque ls sous muitos braços ajúdan a angordar la corriente…). I tamien houbo abanços mui amportantes na feitura de las gaitas mirandesas i de ls anstrumientos que las acumpánhan.

JN - Hai quien pense que l Arribas Folk ten sido ua eideia que nun pegou. Qual ye la tue oupenion?
MC – L Arribas Folk ye ua rializaçon cun caratelísticas mui speciales an que l resultado nun se puode medir pul númaro de pessonas que alhá ban. Ye un cuncurso que quier dar ua mano para un coincimiento mais grande de ls nuobos grupos de folk, als talentos que stan a aparecer, para que se conhéçan uns als outros, i animar la sue criatebidade para que puódan tener antrada an festibales. La situaçon de la música folk an Pertual inda stá muito ne l ampeço se mirarmos als cuncertos ou festibales (para yá nun falar na amostraige de las músicas folk i tradicionales ne ls media ou de la sue benda nas casas de discos) i un cuncurso cumo l Arribas Folk ye mais ua upa pa la dibulgaçon (mui faltosa) de la folk an Pertual. Ls oujetibos de l Arribas Folk manténen-se bálidos i son bien alcançados: ls grupos purpáran-se para cuncorrer (yá tubimos trés grupos que aparecírun pula purmeira beç solo para benir a tocar al Arribas Folk i que apuis cuntinórun), mándan porjetos, son scolhidos, conhécen-se i trócan spriéncias antre eilhes i ls ganhadores ban a tocar als festibales antrecélticos i de música folk an giral. I alguns ourganizadores de festibales (pertueses i spanholes) ténen bisto las finales de l Arribas Folk i cumbídan ls grupos de que gustórun mais pa ls sous festibales.

JN - Fala-me agora de l apoio que la Associaçon de Música Tradicional Sons da Terra há dado a l'ambestigaçon, pus sei que até ambestigadores strangeiros eiqui ténen benido a saber de ajuda.
MC – L Centro de Música Tradecional Sons da Terra aperpuso-se, zde l ampeço, cumo ua casa cunsagrada a l’ambestigaçon (recuolha i studo) de las tradiçones musicales. Ten ua fonoteca bien buona (cun arrimado a cinco mil discos), ua biblioteca specializada (cun arrimado a trés mil lhibros), para alhá de muitos cientos de horas de grabaçones musicales feitas an recuolhas de campo, bários filmes, ua grande coleçon de retratos, etc. L apoio a l’ambestigaçon ben de se poder cunsultar de grácia todo este lhargo spólio assi cumo de l acumpanhamiento que le ye dado als trabalhos de ambestigaçon. L Centro de Música Tradecional ten proua de haber ajudado bários trabalhos (teses, trabalhos, studos…) feitos por studantes pertueses i por strangeiros.

JN - Bendo bien, l trabalho subre la cultura mirandesa acabou por mudar muito de la tue bida, pus beniste a bibir pa la Tierra de Miranda.
MC – Houbo ua mudança mui grande na mie bida zde la hora an que treminei a fazer todo al alrobés de l que faç muita giente: salir de la grande cidade (Porto) i benir pa la Tierra de Miranda, quedando a morar an Sendin. Daprendi a gustar de la giente de l lhugar, de la cultura mirandesa. Que son hoije ua peixon, quaijeque dezirie ua rezon de bibir. Dá-me muito gusto poder fazer l que fago i you, personalmente, cunsidro-me cun muita suorte por poder bibir na Tierra de Miranda. Fiç desta la mie nuoba tierra de nacéncia i de la sue giente mius cunterránios.

Antrebista feita, i puosta an mirandés, por Amadeu Ferreira