Cristóvão Pires, un sendinés que stá a lhebar l mirandés a botar raiç na anternete.

PUB.

Qua, 24/06/2009 - 14:50


Cháman-le Cecílio, por nomeada de família, i ten 25 anhos acabadicos de fazer. Apuis de l 12º anho, feito ne l Praino Mirandés, fui-se a studar Angenharie Anformática para Coimbra, adonde por agora bibe. Anda agarrado a ber se acaba l mestrado, al mesmo tiempo que faç l stágio. De hai uns trés anhos para acá tamien trabalha na Ounibersidade, andrento de la sue specialidade. Este sendinés de gema i cheno de proua por l ser, hai yá algun tiempo que s’agarrou a la lhéngua mirandesa cun ua gana i ua fuorça a que nun stábamos afeitos. Nada ne ls caminos de la anternete de la lhéngua mirandesa tornou a ser cumo dantes, i esso diç bien de la amportança de l trabalho que stá a fazer. A el le pertence la traduçon de porgramas eissenciales cumo l Photoblog (www.photoblog.com), l Hi5 (www.hi5.com), l wordpress (www.mwl.wordpress.com), assi cumo muito de l trabalho que se stá a fazer para tenermos la Biquipédia Mirandesa (http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/mwl/Páigina_Percipal) a la lhuç de l die. Para alhá desso criou un Corretor de mirandês (www.corretortradutormirandes.pt.vc), pa la scrita, i un Tradutor outomático (www.tradutormirandes.pt.vc), strumientos que hoije yá son mui ousados. Al mesmo tiempo criou un sítio adonde a cada die puoden ser lidas la notícias ou amboras an mirandés. Por esso mos fumus a la cumbersa cun este moço, para l coincer melhor i antender que fuorça l lhieba palantre, fazendo del mais un berdadeiro eisemplo an relaçon a la mocidade mirandesa i a la nuossa lhéngua.

FM (Fuolha Mirandesa) - Cumo aprendiste a falar l mirandés?
CP (Cristóvão Pires) - Cuido que daprendi, cumo toda la mocidade de Sendin, scuitando eiqui i eilhi. Nun tengo la eideia de que fui por ua pessona sola que daprendi. Als poucos fui daprendendo sien me dar bien de cunta. Talbeç mais de scuitar a mius abós pul lado de mie mai, pus fúrun ls abós cun quien tube mais cuntato. Tamien de mius pais tenerei daprendido pus eilhes sáben falar mas ye ralo fazéren-lo. Para alhá desso, hai que dezir que l mirandés yá ye algo que stá andrento de todos.

FM - Cumo çcubriste que era amportante falares i screbires l mirandés?
CP - Nun fui bien çcubrir se era amportante, fui pensar que se nun screbimos i falamos nós i se nós mesmos nun mos afazemos a porteger la léngua nun ban a ser ls outros que l fázen. I l melhor modo de la porteger ye falá-la i screbi-la. L mundo de la anterneta tamien ajuda a dibulgar la léngua, i cuido que fui la anterneta que me animou a daprender a screbir. Nun me quije quedar solo cumo recetor i fui-me a daprender a screbir puls materiales que achaba pula anternete. Falar mirandés nun ye ua bergonha, bergonha ye saber falar i calhar-se i nun l saber screbir.
 
FM - Dizes que ls pais de la mocidade atual deixórun caier l mirandés de ls pais deilhes i que ls nietos l ténen de ir a buer als abós. Porquei?
CP - Pa la mocidade d’hoije ls abós quando falában cun nuossos pais yá deixórun de le falar mirandés. Solo falában culs bezinos de la mesma eidade. Seia por cuidar que le dában un feturo melhor als nuossos pais, l cierto ye que ne ls nuossos pais se perdiu l hábito de falar ne l die a die an mirandés. Agora somos nós ls nietos que tenemos que dar outra beç bida a la léngua.

FM - Quales son las percipales deficuldades que sintes pa mantener l Mirandés bibo?
CP - La percipal deficuldade pa mantener l Mirandés bibo ye poner todo mundo que yá l sabe a falá-lo. Se eilhes yá ténen l pertués, anton pa que se ban a sforçar a falar ua léngua que nun ténen tanta fluéncia, yá que nun la outelízan ne l die a die? Outra rezon ye porque inda nun se apagou de beç la eideia de que l mirandés ye ua léngua caçurra. Cul tiempo i las luitas que se stan a fazer hemos de alhá chegar.
 
FM - Porquei nun hai outros moços i moças a antressar-se pula nuossa lhéngua?
CP - A la ua inda hoije l pertués, anton l anglés nien se fala, ye bisto cumo mais fidalgo i mais na moda. Apuis la mocidade bibe nun mundo mui cheno de priessa: ls que stúdan ténen que studar muito; ls que trabálhan ye casa-trabalho, trabalho-casa. Ne l tiempo libre que ténen ban al café ó al cinema que ye mais cunfortable.

FM - L quei achas que ten de se fazer?
CP - Cuido que hai que amostrar inda que l mirandés ye ua léngua tan nobre ó mais que qualquiera outra. Que custa ajudar l que ye deilhes, falando mirandés, que até yá l sáben falar? Inda porriba quando cun pertués i anglés yá eilhes stan siempre a ser bumbardeados. Hai que le amostrar que l mirandés ten tamien outelidade. Hai yá studos subre las bantaiges de tener dues lénguas i subre l mirandés an particular.

FM - Anque seias nuobo, sós la pessona que mais ten trabalhado para anraizar l mirandés na anternete. Cunta-mos l que tenes feito.
CP - Ampecei por traduzir l Photoblog pus era eilhi que ponie i pongo retratos. Staba a ampeçar a poner ls retratos an mirandés i inda mal sabie screbir i apuis Amadeu Ferreira tubo que dar la buolta a quaijeque todas la traduçones. Dessa traduçon naciu outra doutro sítio que fui l hi5 que tamien cuntou cun ajuda de outras pessonas. Apuis fui l Wordpress mas essa inda stá por acabar. Apuis naciu l Corretor. Se habie para pertués pus pa mirandés tamien haberie modo de l fazer i alhá stá, i inda que l falte zambuolber mais yá ajuda algo. Çcubri que habie ua Biquipédia i tamien ye un porjeto que tengo an manos. Mas cumo se tenie que traduzir muito i cumo ls anformáticos nun gústan de repetir trabalho anton lembrei-me que las traduçones podien ser outomáticas i naciu assi l Tradutor, que ten cuntado cula baliente upa de pessonas, an special Amadeu Ferreira.
Arrebanhando l que sal de l tradutor criei un Sítio de Amboras sacadas cunsante sálen de bários jornales i traduzidas outomáticamiente para mirandés. Por fin dei-le ua upa na traduçon de l Skype que ye un porgama que premite telifonar antre cumputadores, mas quien ampeçou la traduçon fui l brasileiro Daniel Sardinha.

FM - Nun achas que l tradutor puode lebar las pessonas a séren preguiçosas i a nun aprendéren l mirandés?
CP - Nó. Anque nun seia obra acabada, cuido que puode ajudar a las pessonas a ber que saber screbir mirandés ye ua cousa cun regras. I apuis al ber ls resultados de la traduçon las pessonas até puoden ber que ye fácele daprender a screbir. Cuido que puode ser un bun aperetibo pa daprendéren i nun se quedáren siempre por ir al Tradutor. Se assi nun fusse nun l çponeblizaba.

FM - La Biquipédia Mirandesa ye outro de ls tous porjetos. An que pie stá i quei falta para tenermos la Biquipédia an mirandés?
CP - La Biquipédia ten alredror de 900 páiginas de todos ls assuntos. Algues páiginas inda solo fúrun traduzidas outomáticamiente i essas ténen un abiso porriba. Eiqui hai que le dar ls parabienes a un moço de 18 anhos, spanhol chamado Chabi, que ten sido ancansable a criar muitos artigos pa la Biquipédia Mirandesa. Las outras páiginas, parende uas 200, yá fúrun rebistas por pessonas pus la traduçon outomática siempre ten erros i falta-le la sensiblidade houmana. Ua rezon que ls admenistradores dezien pa nun salir de la ancubadora era la de haber poucas pessonas a partecipar. Mas agora cumo se bei yá algun trabalho, tanta páigina, cuido que yá ye burocracie i yá son eilhes que se ténen que afazer a aprobá-la i poné-la nun andereço cumo las outras Biquipédias noutras lénguas. Debe star pa brebe. Inda hai muito que las pessonas puoden ajudar, zde poner artigos nuobos screbidos por eilhes cumo reber cousas. Nun dá muito trabalho i qualquiera pessonas puode ajudar un cachico. Por todos ye muito mais fácele.

FM - Quei achas que ye mais amportante fazer-se pul mirandés?
CP - Cuido que era amportante criar l tan falado Anstituto de la Léngua, ua anstituiçon cumo ye l Anstituto Camões pa l pertués. Cuido que hai que defenir quanto antes cousas que, mesmo cula Cumbençon, las pessonas scríben de modo defrente. Inda porriba sien sequiera essa defréncias tener haber cul “porblema de la bariadade” de l mirandés. Tenemos pessonas neofalantes zde l Brasil até al Japon que sáben screbir mirandés i cuido que até pa crecer i haber crediblidade alhá fuora era buono resolber ls porblemas de la scrita.
Cuido que tamien ye amportante l mirandés tener l sou spácio rigular na telbison. Esso criaba curjidade de pessonas nun falantes mas tamien proua puls falantes. Tenemos que cumbencir por cumpleto las pessonas que mirandés nun ye nien mais caçurro nien menos caçurro que l pertués. Hai que fazer cun que esso nien se ponga an queston. Anquanto nun fur assi ye cumo l que dixo la tie Margaret Thatcher “Ser poderosa ye cumo ser ua senhora. Se tubires que se l dezir a las pessonas, nun l sós.”

FM - I cumo achas que se puode poner mais giente moça a falar mirandés?
CP - Ls moços yá ténen cuncéncia que fálan de modo defrente, i cuido que hai que ancentibar a que séian l que rialmente son. Hai que amostrar inda mais que mirandés nun ye uas calças para trote i l pertués un fato i gurbata. Cuido que l melhor modo de ls cumbencir ye criar “eimaiges” modernas i atratibas. Eilhes respónden melhor que a çcursos i argumientos inda que bálidos. Se ye possible sonhar, porque nó un cachico de publecidade moderna na telbison subre la léngua?

FM - Cumo bés l feturo de la lhéngua mirandesa?
CP - L feturo de l Mirandés solo ye un: l que nós le dirmos. I a cuntinar i inda a crecer l ánimo que hai cuido que la situaçon de l mirandés solo puode quedar melhor. Hai yá muito trabalhico feito, seia ne l ansino ó por bárias pessonas na sociadade i l mirandés yá bai stando persente ne l die a die de las pessonas, seia falado, seia an libros, seia screbido pula anternete. Nun se puode ser pessimista i yá hai ua alerta de cuncéncia i altaraçon de mentalidade que bai a fazer cun que l feturo seia melhor.

Anterbista de Amadeu Ferreira